Początki nauczania w Dursztynie nie są dokładnie znane. Prawdopodobnie już na początku XIX wieku dzieci uczyły się tutaj w szkole węgierskiej. O polskiej można mówić dopiero od 1920 roku. Wtedy to, według “metryki szkolnej”, zapisano do niej 6 uczniów. Uczyła 1 nauczycielka.
W okresie międzywojennym zbudowano istniejącą do lat 90. XX wieku tzw. „starą szkołę”. Budynek stał naprzeciw kościoła. Podczas II wojny światowej nauki odbywały się wyłącznie w języku słowackim, co związane było z przyłączeniem Spisza do Słowacji.
Po zakończonej wojnie państwo polskie (Spisz na powrót włączono do Polski) musiało uporać się koniecznością zaprowadzenia na nowo ładu w społeczeństwie. W małych wioskach nikt na razie nie myślał o organizowaniu szkoły. Inaczej było w Dursztynie. Inicjatywa rozpoczęcia nauczania wyszła od ojca Maurycego Przybyłowskiego, który zadeklarował chęć uczenia religii. W sukurs przyszła mu osiadła na Skałce Mieczysława Faryniak, która – nie czekając na odgórne dyspozycje władz – sama postanowiła podjąć się trudu nauczania dzieci i młodzieży.
Mieczysława Faryniak
Pomysł – choć godny podziwu – przyniósł samozwańczej nauczycielce wiele trudności organizacyjnych. Ślad tych zmagań pozostał w jej wspomnieniach. W „Tchnieniu Ducha świętego” pisała:
„Zebrałam przedwojenne podręczniki od ludzi i nimi się posługiwałam. Chodziło mi o przetworzenie szkoły słowackiej na polską, a nie było to łatwe. Najgorsza była pisownia i czytanie. Nie mogłam ugrupować klas, zanim nie przebrnę przez te trudności”.
O problemach organizacyjnych związanych z pogrupowaniem uczniów w klasy mówi również mieszkanka Dursztyna, Anna Hornik:
„W 1941 roku zaczęłam chodzić do szkoły. Miałam wtedy 7 lat. W słowackiej szkole skończyłam 1,2,3,4 i połowę 5 klasy. Wojna się skończyła. Przywrócili nas na powrót ku Polsce, a nauczycieli słowackich zabrali. Zaczęła nas uczyć Pani ze Skałki, ale musiałam na nowo chodzić do 3 klasy. I tak w polskiej szkole skończyłam po raz drugi 3, 4 i 5 klasę”.
Pomimo tych przeciwności, nauczanie, choć kulejące, posuwało się naprzód. Trzeba w tym miejscu wspomnieć, że Mieczysława Faryniak nie posiadała przygotowania pedagogicznego. Niepodważalnie jednak, tak ona, jak i ojciec Maurycy Przybyłowski, wnieśli nieoceniony wkład w kształtowanie poczucia polskości dursztyńskich dzieci.
Budynek, w którym odbywały się nauki, pozostawiał wiele do życzenia. Tak opisuje go pani Mieczysława:
„Stary, podupadły budynek. Zimno – mury wilgotne – myszy – dach przecieka – ogródek mokry – piece zdemontowane”.
Gdy o szkole przypadkowo dowiedziały się ówczesne władze oświatowe, panią Faryniak mianowano tymczasowym kierownikiem szkoły. Od września 1946 roku z pomocą przyszła jej nauczycielka z Kielc, pani Zdanowicz. W szkole uczyło się wówczas w 5 klasach ok. 60 dzieci.
Z pomocą drugiej nauczycielki było już łatwiej. Narodziły się jednak inne problemy. Pani Mieczysława nie respektowała obowiązującego programu nauczania, próbując wprowadzać w nim własne modyfikacje. Wychodząc z założenia, że ważniejsze niż idee „nowego systemu”, są solidne podstawy moralne, naraziła się wizytatorom odwiedzającym prowadzoną przez nią placówkę.
Na efekty takiego postępowania nie trzeba było długo czekać. W 1948 roku sama zrezygnowała z pracy nauczycielki. We jej wspomnieniach znajdziemy takie uzasadnienie tej decyzji:
„ W tym czasie przysłano mi z Inspektoratu materiał do przygotowania się na egzamin ideologiczny. Pracy w szkole nie spełniałam dla zarobku, więc zgłosiłam podanie o zwolnienie”.
Niedługo potem z pracy zrezygnowała także pani Zdanowicz, a kierownikiem dursztyńskiej szkoły został Michał Gabryś. Do kadry nauczycielskiej dołączyła również pani Tylka. Szkoła stopniowo wyposażona została w niezbędne pomoce naukowe i boisko przyszkolne.
Od 1956 roku w tutejszej szkole pracowało już 3 nauczycieli. W 1957 roku rozpoczęto budowę nowego (do dziś stojącego) budynku, który oddano w użytkowanie 1 października 1959 roku. W roku szkolnym 1958/59 kierownikiem szkoły mianowano Andrzeja Chowańca, a w 1959/60 funkcję tę pełniła pani Jadwiga Bryda. Od września 1960 roku posadę kierownika ponownie objął Michał Gabryś.
W 1962 roku wieś i szkoła zostały zelektryfikowane. Od 1 września 1965 roku pracowało już tutaj 4 nauczycieli, w tym Katarzyna Szpernoga (później Waniczek). Od września 1966 roku wprowadzono 8 klas.
18 maja 1970 roku odbyła się uroczystość nadania szkole imienia Stanisława Staszica na pamiątkę jego wizyty w Dursztynie.
Kolejni dyrektorzy:
- 1972 – 1977 – Zofia Słowik,
- 1977 – 1980 – dr Ludwik Rudolf,
- 1980 – 1981 mgr Danuta Ciechowicz,
- 1981 – 1983 mgr Danuta Chwastniewska,
- 1983 – 1986 mgr Bogdan Krawczak,
- 1986 – 1990 mgr Halina Krawczak,
- 1990 – 1996 mgr Agata Tazik,
- 1996 – 2001 mgr inż. Wojciech Sołtys,
- 2001 – 2011 mgr Zbigniew Plewa.
Od 2011 roku po dziś dzień funkcję dyrektora Szkoły Podstawowej im. Stanisława Staszica w Dursztynie pełni pani mgr Małgorzata Sowa.
Przez wszystkie te lata oblicze szkoły uległo znaczącej przemianie. Budynek wyremontowano, wyposażono w „normalne” toalety, centralne ogrzewanie, dodatkowe sale lekcyjne, bibliotekę, nowoczesny plac zabaw dla dzieci, szatnię, komputery, a w ostatnim czasie w nowe okna i dach.
Trzeba w tym miejscu nadmienić, że począwszy od Mieczysławy Faryniak, kolejni dyrektorzy – aż do Zofii Słowik, prowadzili kronikę szkoły. Trud ten podjęto na nowo w 1988 roku i jest kontynuowany do dziś. (Zdjęcia wybranych kart z kroniki w galerii poniżej)
Od 2001 roku trwa „walka” o utrzymanie szkoły w Dursztynie. Władze Urzędu Gminy Nowy Targ podjęły próby likwidacji placówki w 2001 i 2012 roku. Dzięki protestom i połączonemu wysiłkowi rodziców i nauczycieli udało się, jak na razie, zażegnać widmo zamknięcia.
Bibliografia:
1. Wojciech Sołtys, Szkoła Podstawowa im. Stanisława Staszica w Dursztynie, [w:] „Na Spiszu”, nr 2, 2006, s. 17-18.
2. Słowa Mieczysławy Faryniak z Tchnienie Ducha świętego cytuję za: Anna Kasprzycka, Skałecko, skałeczko, jakeś ty bogata, [w:] tejże, Złącyło nos góry i górskie siarotki i te nojpiynkniyjse śpiywek nasyk zwrotki, XII edycja konkursu „Historia Bliska”, 2007/2008, Mała ojczyzna w pamięci i świadectwach. Źródło internetowe: uczyc-sie-z-historii.pl/index.php/pl/pobierz/114, dostęp: 16.12.2014 r.
